మాండలిన్‌ను జూలుతో పట్టి లొంగదీసిన ఘనుడు… చెప్పినట్టు వణుకుతూ పలికేది…

====================

ఓ ఉద్యమం అస్తమయం – మాండలిన్ శ్రీనివాస్

====================

29 సంవత్సరాల కిందట ఓ 16 ఏళ్ళ కుర్రాడికి మిత్రులు రమణయ్య రాజాగారు రాజాలక్ష్మీ ఫౌండేషన్ పురస్కారం యిస్తున్నపుడు నేను ఆడియన్స్ లో ఉన్నాను. మాండలిన్ శ్రీనివాస్ గురించి అప్పటికి నేను వినలేదు. రాజాగారికి మతిపోయిందా అనుకున్నాను. ఈ కుర్రాడిని శ్రీశ్రీ, బాలమురళీకృష్ణ, వెంపటి చినసత్యం, బాపు, టంగుటూరి సూర్యకుమారి, బెజవాడ గోపాలరెడ్డి వంటి దిగ్గజాల స్థాయిలో ఈయన నిలుపుతున్నా డేమిటి? అని నా ఆశ్చర్యం. కాని వారందరికీ దిటుగా నిలిచే స్థాయిలో తన స్థానాన్ని అప్పటికే సుస్థిరం చేసుకున్నాడని తర్వాత్తరువాత ఎన్నోసార్లు అతని కచ్చేరీలు వింటూ ముగ్ధుడినవుతూ పదే పదే అనుకుని లెంపలు వేసుకున్నాను.

ఆ కుర్రాడు అప్పటికి పదకొండేళ్ళ కిందటే తనకంటే పొడుగ్గా ఉన్న మాండలిన్ని మెడలో వేసుకు తిరిగేవాడు. మరో సంవత్సరానికి – అంటే ఆరేళ్ళప్పుడు – సంగీతాన్ని నేర్చుకోవడం ప్రారంభించి 9వ యేట గుడివాడలో మొదటి కచ్చేరీ చేశాడు. ఆనాటి సభలో ఆయన కచ్చేరీ ప్రారంభించేటప్పుడు 15 మంది ఉన్నారు. పూర్తయ్యే సరికి కేవలం 4 వేల మంది ఉన్నారట – ముక్కు మీద వేలుసుకుని దిగ్రమతో ఆ కుర్రాడి ప్రతిభని చూస్తూ.

తమిళనాడులో తెలుగువాడి పాండిత్యం అంతగా చెల్లదు -అది తెలుగు పాండిత్యం కనుక. మద్రాసు సంగీతోత్సవాలలో ఇండియన్ ఫైన్ ఆర్ట్స్ అనే తెలుగు సంస్థ ఈ తెలుగు కుర్రాడికి – కుర్రాడు కదా అనీ, తెలుగు వాడనీ మధ్యాహ్నం ఒంటి గంటికి చాన్స్ యిచ్చారు. ఎవరూ సభలో ఉండని సమయమిది. శ్రీనివాస్ కచ్చేరీ ప్రారంభించగానే సభలోకి ఆ సంస్థ అధ్యక్షులు ప్రముఖ వైణిక శిఖామణి ఎస్. బాలచందర్ గారు వచ్చారు. ఆయన వెనుకనే పద్మభూషణ్ శేషగోపాలన్. ఆయన వెనుకనే సంగీత ప్రపంచమంతా గడగడలాడే విమర్శకుడు ‘సుబ్బుడు’ వచ్చారు.

శ్రీనివాస్ వణికిపోయాడు. అయితే విశ్వాసం తన సంగీతం మీద. ఖరహరప్రియలో ‘చక్కని రాజమార్గము’ వాయించాడు. కీర్తన అవుతూనే వేదిక మీదకి బాలచందర్ వచ్చి మైకు అందుకున్నారు. బాలచందర్ ముక్తసరి మనిషి, కాని ఆ రోజు పొంగిపోతూ ప్రసంగించారు. శేషగోపాలన్ స్టేజి మీదకు వచ్చి తన చేతి ఉంగరం తొడిగారు కుర్రాడికి, మరునాడు సుబ్బుడు’ అతని మీద ప్రత్యేక వ్యాసమే రాశారు.

అతని 15వ యేట కంచి పరమాచార్య సమక్షంలో కచ్చేరీ చేశారు. పరమాచార్య ఆశీర్వాదంతో కంచి పీఠం ఆస్థాన విద్వాంసుడయ్యారు. 28వ యేట భారత ప్రభుత్వం ఆయనికి పద్మశ్రీ బిరుదాన్ని ఇచ్చి సత్కరించింది. బహుశా ఇంత చిన్న వయస్సులో ఆ సత్కారం పొందిన ఒకే ఒక్క విద్వాంసుడు శ్రీనివాసేనేమో! 1985 లో శ్రీ కృష్ణ గానసభలో ఆయన కచ్చేరీకి పుంభావ సరస్వతి ఎమ్.ఎస్. సుబ్బులక్ష్మి వచ్చి పరవశించి, ఆయనకి ‘సంగీత బాల భాస్కర’ బిరుదాన్ని ఇచ్చి సత్కరించింది. ఇవి ఆయనికి దక్కిన పురస్కారాలలో నమూనాలు మాత్రం.

చిన్న వయస్సులోనే ప్రపంచమంతా స్వైర విహారం చేశారు శ్రీనివాస్. కచ్చేరీలో ఆయన చుట్టూ మురుగభూపతి, విక్కూ వినాయకం వంటి దిగ్గజాలు కూర్చుండగా, ఆయన ప్రతిభకు ఉర్రూతలూగుతూ వారు పక్కవాద్యాలు వాయిస్తూండగా శ్రీనివాస్ కచ్చేరీ పద్మవ్యూహంలో అభిమన్యుడి విహారాన్ని తలపిస్తుంది.

190 సంవత్సరాల కిందట మన దేశంలోకి ఒక విదేశీ వాద్యం ప్రవేశించింది. దాని పేరు వయోలిన్. ఇవాల్టి వయోలిన్ లేని కచ్చేరీని మనం ఊహించలేము. కర్ణాటక, హిందుస్తానీ సంగీతంలో దాన్ని లొంగదీసుకుని అమృతధారల్ని కురిపించిన ఎందరో మహానుభావులు మన కళ్ళ ముందు కదులుతారు. ద్వారం వెంకటస్వామి నాయుడు, భువనేశ్వర్ మిశ్రా, పరూర్ వెంకట్రామయ్య, మైసూర్ చౌడయ్య, ఎమ్.ఎస్. గోపాలకృష్ణన్, లాల్ గుడి, ఎల్.సుబ్రహ్మణ్యం – యిలాగ. ఈ వాద్యాన్ని మన దేశానికి తీసుకువచ్చిన ఘనత ముత్తుస్వామి దీక్షితార్ సోదరులు బాలూ స్వామి దీక్షితార్ కి దక్కుతుంది. 39 సంవత్సరాల కిందట అలాంటి మరో సింహాన్ని – మాండలిన్ని – జూలుతో పట్టుకుని – కర్ణాటక సంగీతంలోని గమకాలు, రవ్వ సంగతులు పొల్లుపోకుండా లొంగదీసిన ఘనత శ్రీనివాస్ ది.

శ్రీనివాస్ గొప్ప భక్తుడు. కంచి పరమాచార్య, సత్యసాయిబాబా, మథర్ థెరిస్సా, ఎమ్.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మి – మొదలయిన వారి చిత్రాలు ఆయన డ్రాయింగు రూం గోడలనిండా పలకరిస్తాయి. శ్రీనివాస్ గొప్పతనం – తనకు సహకారం అందించే గొప్ప విద్యాంసుల ప్రతిభకు ఆనందిస్తూ అభినందిస్తాడు. తన వాద్యాన్ని తన్మయుడయి వాయిస్తాడు. అతని కళ్ళు ఓ అలౌకికమైన ఆనందాన్ని పొందుతూంటాయి. ప్రపంచమంతా జాకీర్ హుస్సేన్, విక్కూ వినాయక్ రాం, వి.శైల్వ గణేష్, హరిప్రసాద్ చౌరాసియా, పండిత జరాజ్ వంటి దిగ్గజాలతో కచ్చేరీలు చేశారు. మైకేల్ బ్రూక్, ట్రేగన్, నిగెల్ కెన్నెడీ, మైకేల్ నైమాన్, జాన్ మె లాఫిన్ వంటి పాశ్చాత్య సంగీత దిగ్గజాలతో కలిసి కచ్చేరీలు చేశారు.

1992 బార్సిలోనా ఒలింపిక్స్ ప్రారంభోత్సవ సభల్లో కచ్చేరీ చేశారు. ఒక వింత, గొప్ప సంఘటన. 2005 లాస్ ఏంజిలిస్ లో జాన్ మె లాఫిన్ బృందంతో కచ్చేరీ చేశాక, అభిమానులు క్యూలో నిలబడ్డారు. ఆయన ఆటోగ్రాప్ కోసం. ఒక పొట్టి ఆయన సంతకం తీసుకుని వెళ్తూండగా శ్రీనివాస్ చూసి “ఆయన చిత్ర దర్శకులు స్టీవెన్ స్పిల్ బర్గ్ లాగ ఉన్నారు కదా?” అన్నారట పక్కాయనతో. ఆయన నవ్వి : “ఉండడం కాదు సార్. ఆయన స్పీల్ బర్లే!” అన్నారట. ఇజ్రాయిల్ లో ముత్తుస్వామి దీక్షితార్ రాసిన కామాక్షి మీద కీర్తనని వాయించి కళకి కులం, మతం, భాషల ఎల్లలు లేవని నిరూపించారు.

నేనెప్పుడూ ఇలా స్మృతి వ్యాసం రాయలేదు. ఇలాంటి సందర్భాలలో సాధారణంగా నా అనుభవాలనే ఉటంకిస్తాను. కాని కేవలం వ్యక్తి అనుభవాలకు పరిమితం కాని వైభవం శ్రీనివాస్ ది. ఒకసారి విశాఖ కళాభారతిలో కచ్చేరీ అయ్యాక తన్మయుడినై వేదిక మీదకి వెళ్ళి మనసారా అభినందించాను. నా చెయ్యి పట్టుకుని “నేను మీ అభిమానిని సార్!” అన్నాడు కళ్ళనిండా ఆనందాన్ని పూరించి. ఏనాడూ అభిరుచిని అటకెక్కించని కళాకారుడు. కచ్చేరీ ముందు ఎప్పుడు పలకరించినా నా కిష్టమయిన రాగం వాయించమని అడుగుతాను. నేను అడిగానని చెప్పి మరీ వాయిస్తారు.

టైమ్స్ ఆఫ్ ఇండియా మాస పత్రిక “సుర” ఎడిటర్‌గా ఉన్న రోజుల్లో దేశ స్థాయిలో ప్రాముఖ్యాన్ని సాధించిన తెలుగు ప్రముఖుల ఇంటర్వ్యూలు చేశాను. ఆ సందర్భంలో దాదాపు రెండున్నర గంటలు నాతో ఆత్మీయంగా కూర్చుని పాదాభివందనం చేసి, తన రికార్డులు ఇచ్చి పంపారు. పద్మభూషణ్ శ్రీపాద పినాకపాణి గారు పోయినప్పుడు ఆయన ఇండియాలో లేరనుకుంటాను. వస్తూనే నాకు ఫోన్ చేసి నాకు వారి కుటుంబీకులని తెలీదు. ఒక మహనీయుడు వెళ్ళిపోయారు. మీ శ్రీమతికి, వారి కుటుంబానికి నా సానుభూతిని తెలపండి” అన్నారు.

ఈ సంవత్సరం మా శ్రీనివాస్ మెమోరియల్ ఫౌండేషన్ ఉత్సవానికి ఆయన కచ్చేరిని పెట్టాలనుకున్నాం. ఆరోజు వేరే ప్రోగ్రాం ఒప్పుకున్నందుకు చాలా బాధపడిపోయారు. నాతో క్షమాపణలు చెప్పారు . మా అబ్బాయితో : “మీ నాన్నగారంటే నాకు చాలా గౌరవం. వచ్చే యేడు తప్పక కచ్చేరీ చేస్తాను” అన్నారు. కాని ఆ యేటికి మేళమించిపోయింది.

శ్రీపాద పినాకపాణి ఆయన విద్వత్తుని గురించి చెప్పిన మాటలు వేదాక్షరాలు. “ద్వారం వెంకటస్వామి నాయుడు తర్వాత – అంతర్ముఖుడై వాద్యాన్ని పలికించే మాంత్రికుడు శ్రీనివాస్” అన్నారు. గొప్ప వినయ సంపద, సంగీత జీవలక్షణాన్ని పట్టుకునే ఆర్ద్రత, పెరిగిన కొద్దీ వొంగే ఇంగితం గల గొప్ప సంస్కారి శ్రీనివాస్. సంగీతంలో కొత్త వాద్యాన్ని లొంగదీసు కోవడం, సంప్రదాయ వాదుల్ని ముఖ్యంగా తమిళనాడు పండితుల్నీ, సామాజికుల్నీ వొప్పించడం సామాన్యమైన విషయం కాదు.

అయిదేళ్ళ బాలమేథావి జీవితం 45 ఏళ్లకే ముగియడం సంగీత ప్రపంచానికి దురదృష్టం. మాండలిన్ కి మారుపేరుగా నిలిచిన శ్రీనివాస్ సంగీత ప్రపంచంలో గొప్ప అధ్యాయం. గొప్ప ఉద్యమం. ఆయన మృతి గొప్ప ప్రతిభకు క్రూరమయిన ముగింపు…